ویراستاری کتاب کودک مسئله ای کاملا تخصصی است - کلوب آگهی

با شیخی درباره جایگاه زبان در کتاب کودک و اهمیت ویراستاری کتاب بچه ها صحبت نموده ایم که در ادامه این مطلب را می خوانید:

- چرا کتاب خواندن بچه ها مهم تر از کتاب خواندن بزرگسالان است؟

درست است که کتاب خواندن در هر سنی خیلی مهم و ضروری است و درباره اهمیت مطالعه بارها صحبت شده است؛ اما اهمیت مسئله مطالعه و کتاب خواندن برای کودک ورای مسئله کتاب خواندن برای بزرگسالان است؛ چون ما با نسلی روبرو هستیم که آینده کشور را می سازند و علاوه بر آن، بچه ها در حال ساختن آینده برای خودشان هم هستند. بنابراین آگاهی، تجربه، قدرت تخیل و دید این نسل خیلی مهم است؛ چرا که تمام این مسائل زندگی شان را هم تحت تأثیر قرار می دهد و در نتیجه در زندگی شان اهمیت دارد. نسلی که کتابخوان است نسبت به نسلی که کتابخوان نیست، چطور می تواند زندگی کند و راه زندگی را پیدا کند؟

- زبان کتاب کودک چقدر و چرا مهم است؟

هدف ما از نوشتن کتاب برای کودک این است که علاوه بر اینکه برای او عاملی برای تفریح است، باعث کتاب خوان شدن کودک گردد؛ یعنی کتابی باشد که کودک به آن علاقه مند گردد و کتاب بخواند. اما اگر کودک با کتاب ارتباط برقرار نکند و زبان کتاب طوری باشد که کودک کتاب را زمین بگذارد و آن را نخواند، او کتاب خوان نمی گردد؛ بنابراین زبان کتاب کودک از این جهت مهم است که بچه بتواند با کتاب ارتباط برقرار کند. بعلاوه کودک باید فواید مطالعه همانند آگاهی، تجربه، قدرت تخیل و دید را با نثر خوب و موضوع خوب یاد بگیرد و کتاب خوان گردد. در نتیجه تمام این نکات دست در دست هم می دهند و کودک را کتاب خوان می نمایند.

- اگر نویسنده یا مترجم به عمد یا غیرعمد زبان ویراستاری را رعایت نکند، آیا ویراستار حق دست بردن در متن را دارد؟

هر نویسنده ای دلش می خواهد که متن بی اشکال تر، بهتر و روان تر به چاپ برسد. برخی از نکته ها، رسم الخط ناشر است؛ به عنوان مثال برخی از ناشرها برخی از کلمات را جدا می نویسند، برخی سرهم یا برخی از ناشرها حمزه می گذارند برخی ی می گذارند؛ بنابراین کتابی که منتشر می گردد باید با بقیه کتاب های ناشر از نظر رسم الخط هم خوانی داشته باشد. مسلما وقتی یک نویسنده، کتاب را به ناشر می دهد، باید رسم الخط ناشر رعایت گردد؛ ولی اگر مسائل مفهومی باشد، باید ویراستار با نویسنده یا مترجم هماهنگ کند و با او در میان بگذارد. ویراستار خیلی نمی تواند دست ببرد و باید با نویسنده و مترجم در ارتباط باشد و طبق نظر او ویرایش را انجام دهد.

- ممکن است بچه ها لحن متن ویراستاری شده و کتابی را دوست نداشته باشند؛ آیا باید با خواسته آنها جلو برویم یا نه؟

به عقیده من بله؛ باید طبق خواسته کودک جلو برویم؛ چون همان طور که گفتم هدف اصلی ما این است که کودک کتاب را بخواند و به آن علاقه مند گردد و ارتباط برقرار کند. ویراستاری کتاب کودک مسئله ای کاملا تخصصی است. ویراستار کتاب کودک باید با واژگانی که بچه ها به کار می برند، آشنا باشد و از جمله هایی استفاده کند که برای بچه ها مفهوم و ملموس باشد و به صورت کلی متن به گونه ای باشد که کودک متن را راحت بخواند و جلو برود.

باید این نکته را هم درنظر بگیریم که ویراستاری که یک متن علمی را ویرایش می نماید با ویراستاری که یک داستان را ویرایش می نماید، فرق دارد و باید بدانیم که در دو حوزه جدا فعالیت دارند. به صورت کلی اگر متن درست ویراستاری گردد، موضوعی باشد که کودک به آن علاقه دارد و واژه ها و جمله ها برای فهم مخاطب آسان باشند، مسلما کودک به داستان علاقه مند می گردد.

- آیا به ویراستار تخصصی کتاب کودک نیاز داریم؟ چرا؟

مسلما ضروری است. همان طور که زبان کتاب کودک از زبان کتاب بزرگسال جداست، مسلما ویراستار تخصصی حوزه کودک هم با ویراستار کتاب بزرگسال فرق دارد و باید تخصص خودش را داشته باشد؛ حتی برای ویراستاری در زمینه های مختلف هم به ویراستار جدا و متخصص در آن زمینه نیاز داریم. به عنوان مثال ویراستار حوزه کتاب های داستان با ویراستار کتاب های علمی فرق دارد. ویراستار کودک باید با واژگانی که کودک استفاده می نماید آشنا باشد و از آنها استفاده کند. حتی دیده ام که گاهی اوقات یک ویراستار برای معادل سازی یک کلمه، روزها فکر می نماید تا کلمه ای ملموس و مناسب با کودک را انتخاب و جایگزین کلمه قبلی کند. شما تصور کنید اگر ویراستار متخصص حوزه کودک نباشد، شاید نتیجه این گردد که کودک هنگام مطالعه بارها به کلمه های سنگین بربخورد؛ بنابراین باید مرتب از پدر و مادر یا مربی اش بپرسد تا معنی کلمه را بفهمد که همین موضوع باعث می گردد مجذوب کنندهیت داستان از بین برود یا ممکن است گاهی اوقات جمله ها آنقدر بلند باشد که کودک با کتاب ارتباط برقرار نکند.

ممکن است موضوع یک داستان خیلی خوب باشد؛ ولی متن داستان یا جمله ها طوری باشد که برای بچه ملموس نباشد و نتواند با آن کتاب ارتباط برقرار کند. بنابراین اینجاست که اهمیت کار ویراستار معین می گردد؛ چرا که او می تواند متن را راحت تر و قابل فهم تر کند. البته سختی کار ویراستار در متن های ترجمه شده بیشتر است؛ زیرا ویراستار باید هم متن اصلی را بخواند و هم متن ترجمه شده را. در اینجا هم باز به یک ویراستار متخصص نیاز داریم؛ چون ویراستار باید با زبان کشور مبدأ هم آشنا باشد و فرهنگ و اصطلاحات آنها را بداند. به صورت کلی کار ویراستاری کودک صددرصد تخصصی است و نیاز به متخصص دارد.

حتی ممکن است گاهی اوقات یک متن علمی با موضوع خیلی خوبی باشد؛ اما چون متن آن سنگین است، کودک نتواند با آن ارتباط برقرار کند؛ ولی ویراستار می تواند متن را طوری تنظیم کند که هم برای کودک مجذوب کننده باشد، هم مفهوم باشد و هم آن را با رغبت بخواند. اما ناگفته نماند که نویسنده های کودک که سال ها در این زمینه کار می نمایند، ناخودآگاه خودشان به خیلی از مسائل توجه و آنها را رعایت می نمایند. معمولا آنها طوری می نویسند که متن کمترین اشتباه را دارد و جمله ها راحت فهمیده می شوند. در برخی از موارد معدود هم اگر خطایی رخ دهد، این وظیفه ویراستار است که متن را ویرایش کند؛ چون برای کتاب کودک خیلی مهم است که متن از نظر دستوری درست و جمله ها مناسب باشند. اما ویراستار خیلی نمی تواند سبک نویسنده را تغییر دهد؛ ولی در این حدی که درست نوشته و نکات دستوری رعایت گردد و از واژگان سنگین استفاده نگردد، جزو وظایف ویراستار است.

- مهم ترین آسیبی که یک متن ویراستاری نشده به کودک می زند، چیست؟

اگر در متنی که برای کودک است از واژگان سنگین استفاده گردد، جمله ها غیرقابل فهمیدن باشد و نکات دستوری رعایت نگردد، مهم ترین آسیبی که به کودک می زند این است که بچه دلزده می گردد. ما اصلا نمی خواهیم که کودک دلزده گردد و کتاب را به خاطر نثر بد، زمین بگذارد.

- با توجه به تجربه شما، آیا روند ویراستاری کتاب کودک بهبود داشته است؟ یعنی متن ها به سمت اصولی شدن پیش می روند یا نه؟

به عقیده من ویراستاری کتاب های کودک رو به اصولی شدن پیش می رود. در حال حاضر ویراستارهای تخصصی حوزه کودک داریم؛ حتی برخی از ناشرها برای هر کتاب با موضوع مختلف، ویراستار مختلفِ متخصص دارند. برخی از ناشرها برای کتاب ها با موضوع های متفاوت، رسم الخط های متفاوتی دارند که باید ویراستار آن حوزه آنها را بشناسد. تا جایی که من در جریانم، بیشتر ناشرها، ویراستار دارند و برایشان مهم است که حتما کار، ویراستاری گردد و ویراستار هم دوره های تخصصی ویراستاری کودک را دیده باشد. به عقیده من ویراستاری کتاب کودک روند خوب و مقبولی داشته است.

در گذشته طوری بود که اگر کاری ترجمه می شد، تنها آن متن ترجمه شده، ویراستاری می شد؛ اما امروزه ویراستارها، متن اصلی را با متن ترجمه شده مقایسه می نمایند و ویرایش خیلی دقیق انجام می گردد. درست است که ممکن است گاهی اوقات فکر نمایند متن خیلی کوتاه است؛ اما همان متن کوتاه هم ویراستاری می گردد چون حتی یک جمله یا یک کلمه هم ممکن است در مجذوب کنندهیت متن تأثیرگذار باشد.