ستاره ابط الجوزا به کم نورترین حالت خود در یک قرن اخیر رسید؛ ماجرا چیست؟ - کلوب آگهی

ابط الجوزا در فاصله 650 سال نوری از ما جای گرفته است و ستاره ای بسیار بزرگ است. قطر این ستاره حدود 890 برابر قطر خورشید است، هر چند که دمای سطحی آن تقریبا نصف دمای تک ستاره منظومه شمسی است. اندازه ابط الجوزا در حدی است که اگر جای خورشید قرار می گرفت سطح آن به حوالی مدار سیاره مشتری می رسید.

ستاره غول سرخ ابط الجوزا در شرایط عادی جزء ده ستاره پرنور آسمان شب است. اما درخشش این ستاره در دو ماه اخیر تا حد قابل توجهی کاهش پیدا نموده و اکنون حتی در فهرست بیست ستاره درخشان آسمان شب نیز جای نمی گیرد!

البته تغییر نور ابط الجوزا مسئله ای غیرعادی نیست. این ستاره در دسته ستاره های متغیر قرار گرفته است که نورشان در طول زمان تغییر می نماید. تغییرات نور ابط الجوزا در دهه های گذشته به دقت آنالیز شده است. با این حال میزان افت نور این ستاره در هفته های اخیر در یک قرن گذشته بی سابقه بوده است و همین مسئله باعث حدس هایی در بین اخترشناسان شده است. بعضی از اخترشناسان بر این باورند که کاهش نور شدید این ستاره مقدمه ای است بر انفجار آن و تبدیل شدن ابط الجوزا به ستاره ای پرنورتر از ماه کامل.

ستاره ابط الجوزا یک غول سرخ است که آخرین مراحل زندگی اش را پشت سر می گذارد. زندگی چنین ستاره هایی پس از به سرانجام رسیدن سوخت شان با انفجار ابرنواختری به سرانجام می رسد. چنین انفجاری انرژی بسیار زیادی آزاد می نماید و برای مدتی باعث افزایشی خارق العاده در نور ستاره می گردد.

با این حال امکان پیش بینی زمان دقیق انفجار این ستاره وجود ندارد. با توجه به جرم ابط الجوزا اخترشناسان تخمین می زنند که این ستاره زمانی به ابرنواختر تبدیل خواهد شد که سنی در حدود نه میلیون سال داشته باشد. تخمین دقیق سن ستاره ها اما کار آسانی نیست. داده های فعلی نشان می دهند ابط الجوزا سنی بین هشت تا نه میلیون سال دارد.

از سویی دیگر و بر اساس پژوهشی که اخیرا اجرا شده ابط الجوزا چیزی در حدود صد هزار سال بعد منفجر خواهد شد. عددی که البته باز هم قطعی نیست.

به این ترتیب و بر اساس داده های فعلی نمی توان اظهار نظری قطعی درباره زمان انفجار این ستاره داشت. اما احتمال دیگری نیز این میان مطرح است. همان طور که اشاره شد ابط الجوزا یک ستاره متغیر است. تغییرات نور این ستاره اما از الگوی خاصی پیروی نمی نماید و ابط الجوزا در رده ستاره های متغیر نیمه نامنظم قرار می گیرد. در داده های رصدی چند دهه گذشته اما دو الگو قابل تشخیص است؛ دوره تغییرات نوری شش ساله و دوره دیگری که هر 425 روز اتفاق می افتد. آن طور که به نظر می رسد افت نور شدید این ستاره در هفته های اخیر درست در زمان منطبق شدن این دو دوره اتفاق افتاده است. اگر چنین فرضیه ای درست باشد باید در روزهای آینده شاهد افزایش درخشش این ستاره باشیم.

اما در صورتی که فرایند کاهش نور ستاره ابط الجوزا ادامه پیدا کند باید به دنبال شرح دیگری گشت.

تاریخچه ثبت ابرنواخترها

در سال 1006 میلادی منجمان چین باستان و آمریکای مرکزی ظهور ستاره ای نو را در آسمان ثبت کردند. این ستاره در صورت فلکی گرگ قرار داشت و در یک بازه زمانی از سیاره زهره هم پرنورتر شد.

معروف ترین ابرنواختر تاریخ اما در سال 1054 میلادی ثبت شد. منجمان باستان در این سال ابرنواختری را ثبت کردند که امروز حتی با تلسکوپی کوچک می توان بقایای انفجار آن را در آسمان رصد کرد. سحابی خرچنگ که با نام مسیه 1 نیز شناخته می گردد یکی از پرنورترین سحابی های بازمانده از انفجار ابرنواختری است که در صورت فلکی ثور قرار گرفته است و با تلسکوپی کوچک هم دیده می گردد.

آخرین ابرنواختر در کهکشان راه شیری نیز در سال 1604 میلادی و در صورت فلکی مارافسای ثبت شد. پس از اختراع تلسکوپ اما دیگر شاهد انفجار ابرنواختری در کهکشان راه شیری نبوده ایم. با این حال با یاری ابزارهای رصدی ابرنواخترهای پرشماری در دیگر کهکشان ها ثبت شده اند.

آنالیز دقیق ابرنواخترها اهمیت زیادی برای اخترشناسان دارد و دانشمندان سال هاست که در انتظار وقوع انفجار ابرنواختری در کهکشان خودمان هستند.

شاید چنین روزی چندان دور نباشد.

عکس کاور: تصویری از غروب صورت های فلکی زمستانی. ستاره سرخ رنگ در بالا-وسط ابط الجوزا است.

عکس از امیررضا کامکار.