بیماری آسم چیست؟ علائم، دلیل ها، پیشگیری و درمان - کلوب آگهی

علائم بیماری آسم می توانند گاه به گاه ظاهر شوند و شدت آن ها نیز از فردی به فرد دیگر فرق دارد. بسیاری از افراد به ویژه در طول شب یا هنگام ورزش دچار حملات آسمی می شوند. یکی از نگرانی های رایج این است که آیا بیماری آسم خطرناک است؟ پاسخ این است که اگرچه آسم در بسیاری از موارد خفیف و قابل کنترل است، اما در صورت عدم درمان یا عدم پیروی از رژیم دارویی مناسب، می تواند شدید و حتی تهدیدنماینده زندگی باشد.

در بعضی موارد نادر، حملات شدید آسم می تواند منجر به انسداد کامل راه هوایی شود و این پرسش را مطرح کند که آیا آسم باعث مرگ می شود؟ این موضوع با مراقبت صحیح به ندرت رخ می دهد. آسم نه تنها یک بیماری قابل مدیریت است، بلکه با شناسایی علائم اولیه، تشخیص صحیح و مراقبت پزشکی به موقع می توان از عوارض جدی آن پیشگیری کرد.

علائم بیماری آسم چیست؟

علائم بیماری آسم بسته به شدت و نوع بیماری، ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. این علائم معمولاً ناشی از التهاب و تنگی مجاری تنفسی هستند که در شرایط خاص مانند ورزش، استنشاق آلرژن ها یا هوای سرد تشدید می شوند. شناخت زودهنگام علائم می تواند در پیشگیری از حملات شدید نقش مهمی ایفا نماید. در ادامه، به شایع ترین علائم آسم و تفاوت های آن ها در گروه های مختلف اشاره می کنیم.

انواع بیماری آسم

آسم تنها یک نوع خاص ندارد و بسته به دلیل، شرایط فردی و واکنش بدن به عوامل محرک، در انواع مختلفی طبقه بندی می شود. آشنایی با انواع بیماری آسم به تشخیص بهتر و انتخاب درمان مناسب یاری می نماید. در ادامه، مهم ترین انواع آسم را آنالیز می کنیم.

1. آسم آلرژیک (Atopic Asthma)

آسم آلرژیک (Atopic Asthma) یکی از شایع ترین انواع آسم است که در اثر واکنش بیش ازحد سیستم ایمنی بدن نسبت به مواد آلرژی زا (آلرژن ها) مانند گرده گیاهان، گرد و غبار، موی حیوانات یا قارچ ها ایجاد می شود. در این نوع آسم، تماس با آلرژن ها منجر به تحریک راه های هوایی، التهاب و تنگی نفس می شود.

علائم آن شامل سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس و فشار در قفسه سینه است که اغلب در فصول خاص یا هنگام تماس با آلرژن ها شدت می گیرد. این بیماری معمولاً با سابقه خانوادگی آلرژی همراه است و ممکن است با سایر بیماری های آلرژیک مانند تب یونجه یا اگزما نیز هم زمان دیده شود. کنترل و درمان آسم آلرژیک شامل پرهیز از آلرژن ها، استفاده از داروهای ضدالتهاب و گشادنماینده برونش ها و در مواردی ایمونوتراپی می باشد.

2. آسم غیرآلرژیک

آسم غیرآلرژیک (Non-atopic Asthma) نوعی از آسم است که بدون ارتباط با آلرژن های رایج محیطی بروز می نماید و بیشتر در بزرگسالان دیده می شود. در این نوع آسم، عوامل محرکی مانند عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی، هوای سرد، آلودگی هوا، دود سیگار، استرس یا فعالیت بدنی می توانند باعث تحریک و التهاب راه های هوایی شوند.

برخلاف آسم آلرژیک، بیماران مبتلا به آسم غیرآلرژیک معمولاً سابقه خانوادگی آلرژی یا سایر بیماری های آلرژیک مانند تب یونجه یا اگزما را ندارند. علائم آن مشابه آسم آلرژیک است و شامل سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس می باشد، اما ممکن است پاسخ کمتری به درمان های ضدآلرژی داشته باشد. مدیریت این نوع آسم نیازمند شناسایی دقیق محرک ها، کنترل عوامل محیطی و استفاده منظم از داروهای تجویز شده مانند کورتون های استنشاقی و گشادنماینده های برونش است.

3. آسم شغلی

آسم شغلی (Occupational Asthma) نوعی از آسم است که در اثر قرار گرفتن مداوم یا مکرر در معرض مواد محرک یا آلرژن های موجود در محیط کار ایجاد می شود. این بیماری معمولاً در افرادی بروز می نماید که با مواد شیمیایی، گرد و غبار صنعتی، دود، بخارات سمی یا آلرژن هایی مانند آنزیم ها، آرد، لاتکس و مواد حیوانی سروکار دارند.

علائم آسم شغلی شامل سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس و احساس فشار در قفسه سینه است که معمولاً در ساعات کاری یا بعد از آن تشدید می شود و ممکن است در روزهای تعطیل یا هنگام دوری از محیط کار بهبود یابد. تشخیص به موقع و جداسازی بیمار از عامل محرک نقش مهمی در کنترل بیماری دارد. درمان شامل پرهیز از تماس با ماده حساسیت زا، استفاده از داروهای ضدالتهاب و در صورت لزوم تغییر شغل یا محیط کاری می باشد.

4. آسم ناشی از ورزش

آسم ناشی از ورزش (Exercise-Induced Asthma یا Exercise-Induced Bronchoconstriction) نوعی از آسم است که در طی یا پس از فعالیت بدنی شدید بروز می نماید. در این حالت، تنفس سریع و عمیق هنگام ورزش باعث خشک و سرد شدن راه های هوایی می شود که منجر به تنگی موقت آنها و بروز علائمی مانند سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس و درد یا فشار در قفسه سینه می شود. این علائم معمولاً چند دقیقه پس از شروع ورزش شروع می شوند و ممکن است تا 30 دقیقه پس از توقف فعالیت ادامه یابند.

آسم ناشی از ورزش می تواند هم در افراد مبتلا به آسم زمینه ای و هم در افراد فاقد آسم ظاهر شود. برای کنترل این نوع آسم، گرم کردن مناسب پیش از ورزش، استفاده از داروهای استنشاقی پیشگیرانه مانند برونکودیلاتورها و اجتناب از ورزش در هوای سرد یا آلوده توصیه می شود.

5. آسم شبانه

آسم شبانه (Nocturnal Asthma) نوعی از آسم است که علائم آن در طول شب یا هنگام خواب تشدید می شود و می تواند باعث اختلال در خواب و کاهش کیفیت زندگی شود. این شرایط معمولاً با سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس و احساس فشار در قفسه سینه بین نیمه شب تا سحر همراه است.

دلیل دقیق آسم شبانه معین نیست، اما عواملی مانند تغییرات هورمونی شبانه، کاهش عملکرد ریه در هنگام خواب، برگشت اسید معده (ریفلاکس)، آلرژن های موجود در اتاق خواب (مانند گرد و غبار یا موی حیوانات) و شرایط خواب ممکن است نقش داشته باشند. تشدید علائم در شب می تواند نشان دهنده کنترل نامناسب آسم باشد، بنابراین درمان مؤثر شامل بهینه سازی داروهای آسم، اصلاح سبک زندگی، و کاهش تماس با محرک های شبانه است.

6. آسم شدید مقاوم به درمان

آسم شدید مقاوم به درمان (Severe Refractory Asthma) نوعی نادر و پیچیده از آسم است که با وجود مصرف منظم و کامل داروهای استاندارد - مانند کورتون های استنشاقی با دوز بالا و داروهای کنترل نماینده طولانی اثر - همچنان کنترل نشده باقی می ماند. این بیماران اغلب دچار علائم مداوم، حملات مکرر و محدودیت قابل توجه در فعالیت های روزانه هستند.

عوامل متعددی مانند التهاب شدید مزمن، مقاومت به داروها، بیماری های همراه (مانند سینوزیت مزمن یا ریفلاکس معده)، و مسائل روانی یا اجتماعی ممکن است در مقاومت به درمان نقش داشته باشند. تشخیص دقیق و آنالیز علل زمینه ای با استفاده از آزمایش های تنفسی، تصویربرداری و آنالیز های تخصصی لازم است. درمان آسم شدید مقاوم نیازمند رویکردی چندرشته ای است و ممکن است شامل داروهای بیولوژیک (مانند آنتی IgE یا آنتی IL-5)، مدیریت دقیق عوامل محرک، و پیگیری منظم به وسیله متخصص ریه باشد.

علل و عوامل تشدیدنماینده بیماری آسم

بیماری آسم به دلایل مختلفی بروز می نماید و عواملی متعدد می توانند باعث تحریک یا تشدید علائم آن شوند. شناخت دقیق این علل و محرک ها برای پیشگیری از حملات آسمی و مدیریت بهتر بیماری بسیار حیاتی است. در بسیاری از افراد، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز بیماری نقش دارند. در ادامه، مهم ترین علل و عوامل تحریک نماینده بیماری آسم را معرفی می کنیم:

1. عوامل ژنتیکی: ژنتیک یکی از اصلی ترین دلایل بروز آسم است. افرادی که سابقه خانوادگی آسم، آلرژی یا اگزما دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. ژن ها می توانند نحوه واکنش سیستم ایمنی بدن به آلرژن ها یا محرک ها را معین نمایند.
2. آلرژن های محیطی: گرده گیاهان، کپک، شوره حیوانات، گرد و غبار و سوسک خانگی از آلرژن هایی هستند که در افراد حساس باعث شروع یا تشدید علائم آسم می شوند با حساسیت فصلی بهار اشتباه گرفته نشود. این مواد ممکن است در فضای خانه، مدرسه یا محل کار وجود داشته باشند.
3. آلودگی هوا: قرار گرفتن در معرض دود ماشین، گازهای صنعتی یا حتی دود سیگار از جمله عواملی است که به ویژه در شهرهای بزرگ می تواند باعث تحریک مجاری تنفسی و حمله آسمی شود. آلودگی هوا بعلاوه یکی از عوامل تشدیدنماینده آسم شبانه است.
4. عفونت های ویروسی تنفسی: سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا دیگر عفونت های تنفسی ویروسی می توانند در بچه ها و بزرگسالان باعث شروع یا بدتر شدن علائم آسم شوند. در بعضی موارد، عفونت ها حتی شروعگر ابتلا به آسم هستند.
5. فعالیت های بدنی شدید: ورزش های سنگین یا طولانی مدت ممکن است باعث بروز علائم آسم شوند؛ به ویژه در هوای سرد یا خشک. این حالت با عنوان آسم ناشی از ورزش شناخته می شود و در صورت عدم کنترل می تواند عملکرد ورزشی را کاهش دهد.
6. هوای سرد یا تغییرات دمایی ناگهانی: هوای سرد و خشک یکی از محرک های رایج برای حملات آسمی است. بعلاوه تغییرات ناگهانی دما (مثلاً ورود ناگهانی از محیط گرم به فضای سرد) می تواند باعث تحریک مجاری هوایی شود.
7. استرس و هیجانات شدید: عوامل روانی مانند استرس، اضطراب، خشم یا حتی خنده شدید می توانند به صورت غیرمستقیم باعث شروع حمله آسمی شوند. در بعضی افراد، ارتباط مستقیمی میان شرایط روحی و شدت علائم آسم وجود دارد.
8. داروها و مواد شیمیایی: بعضی داروها مانند آسپرین یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) در بعضی بیماران آسمی باعث تشدید علائم می شوند. بعلاوه تماس با مواد شیمیایی صنعتی یا تمیزنماینده ها در خانه یا محل کار می تواند محرک باشد.

روش های تشخیص بیماری آسم

تشخیص بیماری آسم معمولاً ترکیبی از آنالیز علائم بالینی، سابقه خانوادگی، و انجام آزمون های تنفسی است. هدف از این آنالیز ها تأیید وجود التهاب در راه های هوایی، آنالیز شدت تنگی نفس، و ارزیابی پاسخ بدن به درمان ها یا محرک ها است. در ادامه، مهم ترین روش های تشخیص آسم را معرفی می کنیم:

1. آنالیز توضیح حال پزشکی و معاینه بالینیپزشک در ابتدا با پرسش از بیمار درباره علائمی مانند تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه های مکرر به ویژه در شب یا پس از ورزش، و سوابق خانوادگی بیماری های تنفسی به آنالیز اولیه می پردازد. این مرحله نقش کلیدی در تشخیص نوع و شدت بیماری دارد.
2. اسپیرومتری (Spirometry)یکی از رایج ترین و دقیق ترین آزمایش ها برای تشخیص آسم، تست اسپیرومتری است. در این روش، حجم و سرعت تنفس بیمار مقدار گیری می شود. نتایج این تست می توانند نشان دهند که آیا جریان هوای بازدمی کاهش یافته یا خیر، که از علائم شاخص آسم است.
3. تست برونکودیلاتوردر این آزمایش، ابتدا اسپیرومتری انجام می شود، سپس داروی گشادنماینده برونش (مانند سالبوتامول) به بیمار داده می شود. اگر پس از مصرف دارو، عملکرد تنفسی بهبود یابد، احتمال وجود آسم افزایش می یابد. این تست یاری می نماید تا آسم از بیماری هایی مانند COPD تفکیک شود.
4. آزمون متاکولیندر این روش، ماده ای به نام متاکولین استنشاق می شود که در افراد مبتلا به آسم باعث تنگ شدن مجاری هوایی می شود. اگر عملکرد ریه پس از استنشاق متاکولین کاهش یابد، احتمال آسم بسیار بالا خواهد بود. این تست به ویژه در مواردی که تشخیص مشکل است، مفید است.
5. تست آلرژیدر بیماران مشکوک به آسم آلرژیک، انجام تست های پوستی یا آزمایش خون برای شناسایی آلرژن های خاص (مانند گرده، گرد و غبار یا حیوانات خانگی) می تواند به تشخیص یاری کند. شناسایی آلرژن ها نقش کلیدی در کنترل و پیشگیری از حملات آسمی دارد.
6. تصویربرداری از قفسه سینهاگرچه آزمایش های تصویربرداری مانند رادیوگرافی یا سی تی اسکن ریه ها برای تشخیص مستقیم آسم کاربرد ندارند، اما می توانند به سایر بیماری های ریوی با علائم مشابه مانند ذات الریه یا تومورها یاری نمایند.

درمان و مدیریت آسم

بیماری آسم درمان قطعی ندارد، اما با مدیریت صحیح می توان آن را به خوبی کنترل کرد و از بروز حملات شدید جلوگیری نمود. درمان آسم معمولاً ترکیبی از داروهای تنفسی، تغییر سبک زندگی، و پرهیز از عوامل محرک است. همکاری بیمار با پزشک و پیگیری منظم از مهم ترین ارکان کنترل پیروز آسم محسوب می شود.

روش های درمان و کنترل آسم شامل:

• داروهای استنشاقی (Inhalers): داروهایی مانند سالبوتامول برای کنترل سریع حملات آسمی و کورتون های استنشاقی برای کاهش التهاب مجاری تنفسی.
• داروهای خوراکی: در موارد شدیدتر، قرص های کورتونی یا داروهای تعدیل نماینده ایمنی نیز ممکن است تجویز شوند.
• پرهیز از عوامل محرک: دوری از دود سیگار، آلودگی هوا، مواد شیمیایی، گردوغبار و آلرژن ها نقش مهمی در پیشگیری از حملات آسم دارد.
• و.اکسن ها: واکسیناسیون سالانه آنفلوآنزا و پنوموکوک برای بیماران آسمی توصیه می شود.
• مدیریت استرس: تکنیک های آرام سازی، ورزش منظم، و مشاوره روانشناختی به کاهش حملات ناشی از استرس یاری می نماید.
• استفاده از دستگاه اسپیرومتر خانگی: برای پایش عملکرد ریه در منزل و تشخیص زودهنگام شروع علائم آسم.

برای درمان آسم چه بخوریم؟

تغذیه مناسب نقش مهمی در کنترل علائم آسم دارد، زیرا بعضی مواد غذایی می توانند التهاب را کاهش دهند و بعضی دیگر ممکن است واکنش های آلرژیک یا تشدید علائم را ایجاد نمایند. رعایت یک رژیم غذایی پاکسازی ریه، می تواند مقاومت بدن را بالا ببرد و تعداد حملات آسمی را کاهش دهد.

مواد غذایی مفید برای بیماران آسمی:

• میوه ها و سبزیجات غنی از آنتی اکسیدان ها

  مانند سیب، زغال اخته، اسفناج، کلم بروکلی و گوجه فرنگی. این خوراکی ها به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب یاری می نمایند.

• غذاهای سرشار از اسید چرب امگا-3

  مانند ماهی های چرب (سالمون، ساردین)، گردو و بذر کتان که خاصیت ضدالتهابی دارند و سلامت ریه ها را حفظ می نمایند.

• منابع ویتامین C و ویتامین E

  مانند پرتقال، توت فرنگی، کیوی و روغن های گیاهی. این ویتامین ها با کاهش آسیب های اکسیداتیو در بافت های تنفسی به بهبود عملکرد ریه یاری می نمایند.

• چای سبز و زردچوبه

  هر دو دارای خواص ضدالتهابی هستند. زردچوبه حاوی ماده ای به نام کورکومین است که التهاب مجاری تنفسی را کاهش می دهد و چای سبز با آنتی اکسیدان های خود به باز شدن مجاری هوایی یاری می نماید.

غذاهایی که باید پرهیز کرد:

• لبنیات سنگین و پرچرب که می توانند فراوری مخاط را افزایش دهند و تنفس را دشوارتر نمایند.
• غذاهای فرآوری شده و فست فود که اغلب حاوی نگهدارنده ها، چربی های ترانس و نمک زیاد هستند و می توانند باعث تحریک ریه ها شوند.
• قند زیاد مصرف بالا قند با افزایش التهاب بدن ممکن است موجب تشدید علائم آسم شود.

پیشگیری از آسم و حملات آسمی

پیشگیری مؤثر از آسم به معنای کاهش تماس با عوامل تحریک نماینده و تقویت عملکرد ریه ها به وسیله سبک زندگی سالم است. اگرچه در بیشتر موارد نمی توان آسم را به طور کامل درمان کرد، اما با رعایت نکاتی می توان شدت و تکرار حملات را تا حد زیادی کاهش داد.

راهکارهای کلیدی برای پیشگیری از حملات آسمی

• شناسایی و پرهیز از عوامل محرک

  شایع ترین عوامل شامل گردوغبار، شوره حیوانات خانگی، گرده گیاهان، آلودگی هوا، دود سیگار، مواد شیمیایی و هوای سرد یا مرطوب هستند. هر بیمار باید عوامل خاص محرک خود را بشناسد و از تماس با آن ها خودداری کند.

• استفاده منظم از داروهای کنترل نماینده

  حتی زمانی که علائم وجود ندارند، مصرف داروهای تجویز شده طبق دستور پزشک از ایجاد التهاب مزمن در راه های هوایی جلوگیری می نماید.

• تهویه مناسب محیط زندگی

  استفاده از دستگاه های تصفیه هوا، تهویه مناسب اتاق خواب و عدم استفاده از فرش ها و پرده های سنگین می تواند تماس با آلرژن ها را کاهش دهد.

• دوری از استرس و اضطراب

  فشارهای روحی یکی از عوامل تشدیدنماینده علائم آسم است. استفاده از روش های کاهش استرس مانند مدیتیشن، تنفس عمیق یا روان درمانی بسیار یاری نماینده خواهد بود.

آسم را بشناسیم و کنترل کنیم

آسم اگرچه بیماری مزمنی است، اما با شناخت کافی، مدیریت صحیح و سبک زندگی سالم می توان آن را به خوبی کنترل کرد و از حملات ناگهانی آن جلوگیری نمود. تشخیص به موقع، استفاده منظم از داروها، تغذیه مناسب و پرهیز از عوامل تحریک نماینده از ارکان اصلی این مسیر هستند. با پایبندی به برنامه درمانی و همکاری مداوم با پزشک، بسیاری از افراد مبتلا به آسم می توانند زندگی فعال، سالم و بدون محدودیت را تجربه نمایند. آگاهی، کلید اصلی مقابله با این بیماری است.