نوشتن اثر خوب به گذر زمان و تغییر نسل ها ارتباطی ندارد - کلوب آگهی

شاید بگویید مقایسه مناسبی نیست؛ اما می توان به نوعی مترجمان را که آثار دیگران را ترجمه می نمایند شبیه به تماشاگران ارزشمند دنیای تألیف دانست که دوست دارند تجربه های ترجمه آثار بقیه دنیا را به نویسندگان کشور خودشان منتقل نمایند تا این عرصه پیشرفت داشته باشد.

به این علت در این شماره از چالش های تألیف ادبیات نوجوان با مجید عمیق، مترجم باسابقه کتاب های کودک و نوجوان گفت وگویی نموده ایم که در ادامه می خوانید:

- با توجه به داستان هایی که خوانده و ترجمه نموده اید چه نکات منفی در ادبیات نوجوان خودمان می بینید که مخاطب جذب کن نیست؟ به طور کل، چالش های تألیف ادبیات نوجوان در کشورمان چیست؟

در ادبیات نوجوان خارجی که من و دیگران ترجمه می کنیم به هرحال یک سری نکات منفی وجود دارد؛ ولی در ادبیات نوجوان تألیفی، نکات منفی نداریم بلکه ضعف می بینیم. در ادبیات نوجوان در این 40 سال- چه ترجمه ای و چه تألیفی- تنها خود موضوع و محتوای داستان بر خواننده تأثیر می گذارد. به هرحال من به عنوان مترجم، خودم را متعهد می دانم به انتخابم که این انتخاب به گونه ای دنیا شمول باشد، خواننده نوجوان ایرانی با آن همذات پنداری کند، نکات مثبت و پیغام خوبی داشته باشد و نوجوان بعد از خواندن آن از نظر رفتاری و شخصیتی متحول شود؛ اما صرفا خود موضوع و محتوای داستان است که بر خواننده تأثیر گذاشته است. بنابراین بخشی از رمان های نوجوانی که طی این چهار دهه ترجمه می شود مثلا حدود سی تا چهل درصد آن، اگر نکات منفی هم نداشته باشند، خنثی و صرفا سرگرم نماینده هستند و چیزی هم به مخاطب نمی دهند. بعضی هم نه؛ رمان های واقعا شاخص و فاخری هستند و می توانند الهام بخش نویسندگان رمان نوجوان ما باشند؛ یعنی آنها کارهای فاخری دارند که ما در داوری کتاب سال می بینیم، در جشنواره های کانون پرورش فکری که قبلاً وجود داشت یا جشنواره سلام بچه ها و رشد. بالاخره ما رمان های خوب و فاخر ترجمه ای داشتیم که می توانست به نویسندگان ما یاری نمایند تا از آنها الهام بگیرند و خودشان کارهای خوبی بنویسند.

اما در حوزه ادبیات نوجوان تألیفی نویسندگان خوبی داریم که رمان های خوبی هم می نویسند؛ ولی از انگشتان دست تجاوز نمی نماید. نویسندگان ادبیات تألیفی ما سوژه های خوبی را انتخاب می نمایند؛ اما به علت ضعف در پرداخت نمی توانند آن سوژه خوب را کارگردانی نمایند و به یک انتها خوب و زیبا و شایسته برسانند. درست مثل یک کارگردان فیلم که ممکن است سناریو خوبی به دستش برسد؛ ولی نتواند فیلم خوبی از سوژه بسازد. در ادبیات تألیفی هم همین طور است؛ به علت ضعف در پرداخت و ضعف در شخصیت پردازی نویسنده نمی تواند داستان را به انتها خوبی برساند یا اینکه خودش آگاهانه یا ناآگاهانه چاشنی شعار هم به آن اضافه و کار را بدتر می نماید. نویسنده وقتی می نویسد انگار خودش نیست؛ مجبور است چیزهایی را اضافه کند که این کار را تصنعی می نماید و خود خواننده هم می فهمد که این کار بار شعاری اش بیشتر شده و صداقت در آن کم است.

این ها مسائلی است که ما در ادبیات نوجوان شاهد هستیم. البته در 10، 15 سال گذشته در ادبیات نوجوان مان پیشرفت هایی را از نظر کیفی شاهد هستیم. بعضی نویسندگان رمان های خوبی تألیف نموده اند؛ اما بعضی ناشران با تبلیغات آنچنانی در نمایشگاه های مختلف مثل نمایشگاه بین المللی کتاب با بوق و کرنا می خواهند یک سری رمان های ترجمه ای به دست نوجوانان برسانند که چیزی جز اراجیف، جادو و جمبل و سحر و دراکولا و... به آنها نمی دهند. نمی گویم که این ها سم است؛ ولی ناشر می تواند از همان کاغذ استفاده کند و یک سری رمان های خوب ترجمه ای را به بازار عرضه کند. درست است ذائقه و سلیقه نوجوان امروز با گذشته تغییر نموده است؛ اما کار خوب به زمان مربوط نمی شود و با انتخاب خوب می توان کار خوب انجام داد، می شود با سوژه ها و موضوعات خوب که سازنده است و شخصیت نوجوان را متحول می نماید به او انسانیت، مسئولیت پذیری، دفاع از حق، مبارزه و امید و پشتکاری ارائه داد.

بعضی رمان ها صرفا سرگرم نماینده هستند و نوجوان سر کار گذاشته می شود. بخشی از این مسئله برمی شود به خود ناشر که به علت سودجویی مجبور نمی شود آگاهانه بگوید بگذار من به پولم برسم و مقداری هم به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرتبط است که آثار را از نظر محتوایی آنالیز نمی نماید. کارشناسان صرفا آنالیز می نمایند که کتاب، تصویر بدی نداشته باشد یا به بعضی مبانی و اعتقادات توهین و خدشه ای وارد نشود؛ به اینکه درون مایه داستان چه چیزی به نوجوان می دهد دیگر کاری ندارند، می گویند اینکه ضرری ندارد، به چیزی توهین ننموده است و تصویر ناجوری ندارد که نوجوان گمراه شود و یک متن خنثی است، پس مجوز می گیرد. منظورم این است که گاهی داستان هایی را می بینیم که از نظر درون مایه ادبی خیلی مبتذل هستند. پیشنهادم این است که ناشران کودک و نوجوان فعال، می توانند ماهانه جلساتی با کارشناسان ارشاد تشکیل بدهند و با آنها ارتباط و گفت وگو داشته باشند. باید تعاملی بین ناشران و وزارت ارشاد در این زمینه وجود داشته باشد.

- نویسنده ها در چه بخش هایی به پیشرفت احتیاج دارند؟

در سؤال قبلی به این اشاره کردم که در شخصیت پردازی و سوژه داستانی ضعف داریم؛ اما در پاسخ به این سؤال باید بگویم که این مسئله برمی شود به ژانر یعنی گونه های ادبیات داستانی. ما می بینیم که رمان های خارجی پُرشاخه هستند؛ یعنی زیرمجموعه های متنوعی دارند. ما در حوزه تنوع موضوعی مشکل داریم. ما سوژه ها را محدود می بینیم؛ ولی آنها گونه های مختلفی دارند و صادقانه مسائل را مطرح می نمایند.

در یک فیلم خارجی، شما می بینید که افراد با شغل های خوب با آدم بدها دست به یکی می نمایند و نشان می دهند که آدم خوب و بد در همه جا حضور دارد؛ ولی ما این طور عمل نمی کنیم. چه ایرادی دارد که در یک رمان نوجوان یا بزرگسال صادقانه نشان دهیم که افراد خوب هم می توانند عوض شوند و خائن شوند. نباید بگوییم اگر کسی مثلا قاضی است حتما خوب است و هیچ وقت بد نمی شود؛ نه، قاضی فاسد هم داریم، مدیر یا راننده بد هم داریم. این ها بخشی از ضعف هایی است که ما در ادبیات مان داریم.

- این مسئله به همان ضعف در شخصیت پردازی برمی شود. شخصیت پردازی در داستان های نوجوان باید چطور باشد؟

ما نباید در شخصیت پردازی و داستان مان خط کشی داشته باشیم چون مطلب مان شعاری می شود. خط کشی کردن باعث می شود ما یک نفر را فرشته و پاک و مطهر نشان دهیم و می ترسیم شخصیت پردازی بازتری در داستان ها داشته باشیم. این خط کشی ها باعث ایجاد تعارض برای مخاطب نوجوان می شوند؛ چرا که آنها می بینند همین شخصیت هایی که در رمان نوجوان خوب و پاک نشان داده شده بودند، در جامعه خلافش عمل نموده اند.

به اعتقاد من رسانه ما می تواند خیلی تأثیرگذار باشد. صداوسیما باید در فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی این تابوها را رک و راست و بی پرده بشکند و چون این کار را نمی نماید نویسندگان رمان نوجوان هم نمی توانند کاری نمایند و مانند آنها عمل می نمایند.

فکر می کنم زمانش رسیده است که ادبیات نوجوان تألیفی با دنیای فناوری و مجازی- که مثل سیل جاری می شود- ارتباط بیشتری داشته باشد؛ چرا که باعث می شود در نوشتن، شخصیت پردازی و مطرح کردن حوادث و خوب ها و بدها بازتر عمل کنیم و از آن خط کشی هایی که بعضی کاذب هستند بیرون بیاییم. وقتی نویسنده سوژه ای را انتخاب می نماید ماحصل تجربیات و دیدگاه های او در زندگی است یا الهام گرفته از جامعه؛ یعنی هیچ نویسنده ای متنی بی پایه و اساس خلق نمی نماید، به هر حال چیزی را در جامعه دیده که به سوژه تبدیل نموده است. اینجا این مسئله ایجاد می شود که چرا فقط خوب ها را گلچین کنیم؟ یک گل سرخ هم تیغ دارد هم گلبرگ، چرا ما تیغ را نمی بینیم و در داستان هایمان نمی گوییم؟

- نظر شما درباره پیرنگ و نوع اتفاق های داستان های نوجوان تألیفی چیست؟

نویسندگان ما تابع ناشر هستند و خود ناشر هم در بسیاری موارد چون خط کشی وجود دارد، بعضی پیرنگ ها به نویسندگان تحمیل می شوند. این نکته بازدارنده می شود که کار به آن شایستگی ای که باید، عرضه نشود.

در دنیا در همه عرصه ها ما محصولاتی داریم از کشاورزی و صنعتی گرفته تا کتاب که یک محصول فرهنگی و آموزشی است. ما در کشورمان برای محصولات، فراوری داریم ولی مهندسی فراوری نداریم. علم و مهندسی فراوری با فراوری فرق می نماید. ما فراوری خودرو داریم اما علم آن را نداریم یا فوتبال داریم اما علم آن را نداریم. اگر علمِ فراوری محصولی را داشته باشیم آن وقت زیرساخت ها معین می شود.

ما در فراوری کتاب از نظر کمّی مشکل نداریم چه تألیفی و چه ترجمه ای؛ اما در علم فراوری مشکل داریم. وقتی یک ناشر کتاب خوبی فراوری می نماید باید برای آن مهندسی فراوری هم به وجود بیاورد؛ یعنی آنالیز کند و متوجه شود در چه زمینه هایی خلأ وجود دارد و در چه زمینه هایی کمبود داریم. اگر مهندسی فراوری داشته باشیم و همه ژانرها و گونه ها را پوشش بدهیم آن وقت با تنوع موضوعی هم روبه رو می شویم. ما به آینده پژوهی مفیدی احتیاج داریم که در جامعه دنیای هم مهم است. ناشران ما در حوزه رمان و داستان مقداری با دنیای بیرون بیگانه هستند؛ نمی گویم که از آنها تقلید کنیم بلکه ببینیم چه موضوعات و سوژه هایی را- متناسب با ارزش های فرهنگی مان- دنبال می نمایند. ما می توانیم آنها را بومی سازی و تنوع موضوعی ایجاد کنیم.

شماره اول پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره دوم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره سوم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره چهارم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره پنجم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره ششم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره هفتم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره هشتم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره نهم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره دهم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان

شماره یازدهم پرونده چالش های تألیف ادبیات نوجوان